-
1 кирәкле
прил.1) ну́жный, необходи́мый; надлежа́щийкирәкле шартлар тудыру — созда́ть необходи́мые усло́вия
кирәкле ярдәм күрсәтү — оказа́ть надлежа́щую по́мощь
кирәкле күрсәтмәләр бирү — дать ну́жные указа́ния
2) ну́жный, ва́жный, суще́ственный (вопрос, разговор)бик кирәкле тәкъдим — о́чень ва́жное предложе́ние
3) в знач. сущ. кирәклесену́жное, необходи́мое; то, что ну́жно (необходи́мо)кирәклесен сайлап ал — выбира́й то, что ну́жно
иң кирәклесен әйтми калдыру — упусти́ть са́мое ва́жное
кирәклесен генә язып алу — вы́писать то́лько то, что ну́жно
•- кирәкле булганда
- кирәкле тәкъдирдә
- кирәкле санау
- кирәкле шарт••кирәкле кишер яфрагы — неодобр. пя́тое колесо́ в теле́ге, пя́тая спи́ца в колесни́це; не вида́ла Москва́ тарака́на (букв. ну́жная ботва́ морко́ви)
кирәкле кул — ну́жная рука́ ( о полезном человеке)
-
2 кирәк
1. предик.; безл.1)а) на́до, ну́жно, необходи́мо, тре́буется (иметь кому-чему-л.)тагын өч укытучы кирәк — тре́буются ещё три учи́теля
безгә буш сүз түгел, эш кирәк — нам нужны́ не пусты́е слова́, а дела́
шулай кирәк, шулай булырга тиеш тә — так ну́жно, так и должно́ быть
син миңа кирәк(сең) — ты мне ну́жен
б) в сочет. с гл. на -рга на́до, ну́жно, необходи́мо, сле́дует; надлежи́т книжн., на́добно прост. (что-л. делать)уйлап карарга кирәк — на́до (сле́дует) поду́мать
чара күрергә кирәк — необходи́мо приня́ть ме́ры
сөйләшеп алырга кирәк — ну́жно поговори́ть
2) с условной ф. гл. (чаще с вспом. гл. булу) ви́димо, вероя́тно, по-ви́димому, возмо́жно, наве́рное, ка́жетсясалкын тигән булса (булырга) кирәк — ви́димо, простуди́лся
автобус сәгать бишләрдә килсә кирәк — авто́бус, возмо́жно, прибу́дет к пяти́ часа́м
ул бу турыда белсә кирәк — он, ка́жется (ви́димо), об э́том зна́ет
3) в сочет. с вопр. мест. и с ф. инфинитива на -мак,-мәк как тут; что тут, ра́звебу юлдан ничек бармак кирәк? — как тут прое́дешь по тако́й доро́ге?! что тут поде́лаешь?!
каян алмак кирәк? — отку́да возмёшь?
мондый суны ничек эчмәк кирәк — ра́зве мо́жно пить таку́ю во́ду?
кирәк нәрсә — ну́жная вещь
кирәк очракларда — в ну́жных слу́чаях
5) в знач. сущ.; в притяж. ф. на́добность, необходи́мость, нужда́; потре́бностьтормыш кирәкләрен кайгырту — позабо́титься о жите́йских ну́ждах
юл кирәкләрен әзерләү — пригото́вить доро́жные принадле́жности
•- кирәге килеп чыгу
- кирәге чыгып кую
- кирәгеннән артканы
- кирәгеннән артык
- кирәк булганда
- кирәк булу
- кирәге булу
- кирәк булып кую
- кирәге булып кую
- кирәк булса
- кирәк була калса
- кирәк була калганда
- кирәк булырдай булса
- кирәк вакытта
- кирәк чакта
- кирәк чагында
- кирәк кадәр
- кирәге кадәр••кирәге бар (иде) — пренебр. о́чень (уж) ну́жно; была́ нужда́!
кирәге бер тиен — пренебр. грош цена́ (кому-чему-л.), гроша́ ме́дного (ло́маного) не сто́ит
кирәген алу — получи́ть по заслу́гам; быть нака́занным; достава́ться на калачи́ (кому-л.)
кирәк бит — (ведь) на́до же
кирәк кайчан — всегда́, когда́ уго́дно, когда́ бы ни́ было; хоть когда́
кирәк кем дә — ка́ждый, любо́й
кирәк кем булсын — любо́й, кто уго́дно; кто бы ни́ был; хоть кто
- кирәгем исәкирәк нәрсә булсын — любо́й, како́й уго́дно; что бы ни́ было, хоть что
- кирәген бирү 2. союз1) перечисл.; книжн. и..., и..., как..., так и...трагедия жанры кирәк язучыдан, кирәк театр коллективыннан зур осталык таләп итә — жанр траге́дии тре́бует большо́го мастерства́ и (как) от писа́теля, и (так и) от коллекти́ва теа́тра
2) уступ. хоть..., хоть...кирәк бүген, кирәк иртәгә булсын — хоть сего́дня, хоть за́втра
3. частица усил.кирәк ачулан, кирәк үпкәлә — хоть серди́сь, хоть обижа́йся
кирәк барысын да алыгыз — хоть всё бери́те (забира́йте)
кирәк каян тап — хоть где найди́; найди́, где хо́чешь
кирәк бүген үк — хоть сего́дня же
-
3 суыру
I прям.; перен.1) соса́ть ( что) || соса́ниеконфет суыру — соса́ть конфе́ты
имчәк суыру — соса́ть грудь
бармак суыру — соса́ть па́лец
трубка суыру — соса́ть тру́бку
2) вса́сывать/всоса́ть, впи́тывать/впита́ть ( что) || вса́сывание, впи́тываниечәчәктән бал суыру — вса́сывать некта́р из цветка́
коры агач су суыра — сухо́е де́рево впи́тывает вла́гу
3) прям.; перен. выса́сывать/вы́сосать ( что) || выса́сываниесөлек кан суыра — пия́вка выса́сывает кровь
сөякнең җелеген суыру — выса́сывать ко́стный мозг
4) прям.; перен. выка́чивать/вы́качать ( что) || выка́чиваниенефть суыру — выка́чивать нефть
акча суыру — выка́чивать де́ньги
5) тяну́ть, втя́гивать/втяну́ть ( что) || втя́гивание; тя́гамич төтенне яхшы суыра — печь хорошо́ тя́нет дым
упкын суырды — втяну́ла (поглоти́ла) пучи́на
6) прям.; перен. вытя́гивать/вы́тянуть, втя́гивать/втяну́ть ( что) ||а) вытя́гивание, вы́тяжкаб) вытяжно́йбилет суыру — вы́тянуть биле́т
пластырь эренне суыра — пла́стырь вытя́гивает гной
бөтен җелекләрен суыру — вы́тянуть все со́ки
кирәкле мәгълүматларны суыру — вытя́гивать ну́жные све́дения
суыру шкафы — вытяжно́й шкаф
насосның суыру җиңсәсе — втяжно́й рука́в насо́са
7) затя́гивать/затяну́ть ( что) || затя́жкаике-өч суырырлык — на две-три затя́жки
сазлык суырды — затяну́ло боло́то
8) выта́скивать/вы́тащить ( что чем)кылычны кынысыннан суыру — выта́скивать са́блю из но́жен
9) выдёргивать/вы́дернуть, вырыва́ть/вы́рвать, удаля́ть/удали́ть ( что) || выдёргивание; удале́ниеказык суыру — вы́дернуть кол
кадак суыру — вы́дернуть гвоздь
теш суыру — удали́ть зуб
10) в знач. нареч.суырыпвзасо́ссаф һаваны суырып сулау — вдыха́ть взасо́с све́жий во́здух
суырып үбешү — целова́ться взасо́с
•- суыра бирү
- суыра төшү
- суырып алу
- суырып бетерү
- суырып ташлау
- суырып чыгару••II перех.суыру да йот (суырып йотарлык) — пи́саная краса́вица; кровь с молоко́м
ве́ять, прове́ивать ( что) || прове́иваниемашина белән суыру — прове́ивать на маши́не
арыш суыру — прове́ивание ржи
См. также в других словарях:
әзерләү — 1. Нәр. б. файдаланырлык, әзер хәлгә китерү. Берәр очракка багышлап, берәр нәрсә хәстәрләү. Берәр нәрсәне кирәк кадәр күләмдә җайлап, барлап, табып, тутырып кую 2. Нәр. б. үтәү өстендә эшләү, нәр. б. эшкәртү дәрес әзерләргә утырды 3. Ясау дару ә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
формалаштыру — 1. Нәр. б. төгәлләнгән форма бирү; форма бирү өчен кирәкле нәрсәләр белән тәэмин итү 2. Нәр. б. закон көче бирү, тиешле формаль якларны эшләү килешүне ф. 3. Нәр. б. берәр формага китерү, нин. б. күренеш бирү. күч. Кеше характерының кайбер якларын … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
басу — I. и. Культуралы үсемлекләр үстерелә торган җир мәйданы, иген кыры. Иген кырының аерым бер иген үскән өлеше үлән басуы. БАСУ КАПКАСЫ – Авылдан кырга чыгу юлларында корылган капка, кыр капкасы. II. БАСУ – ф. 1. Аякка калкыну, вертикаль хәлгә килү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ачу — I. ф. 1. Нәр. б. капкачын, каплаган нәрсәсен күтәреп яки читкә алып, этәреп эчен карарга, әйбер алырга мөмкинлек булдыру. Ябылган, пичәтләнгән нәрсәләрнең капкачын, бөкесен һ. б. ш. алу 2. (Ишек, капка һ. б. ш. ны) як якка яки читкә этәреп,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
вакыт — 1. Философиядә: материя яшәешенең объектив формасы 2. Нәр. б. секундлар, минутлар, сәгатьләр, еллар, гасырлар һ. б. ш. белән исәпләнә торган яшәеш арасы, дәвамлылыгы. Яшәеш дәвамлылыгын үлчәү берәмлеге җирле в. белән... 3. Нин. б. эшкә, шөгыльгә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
декларация — 1. Төп принциплар турында рәсми, гадәттә тантаналы белдерү. Шундый белдерү белән чыгыш ясау 2. Кирәкле белешмәләрне бирә торган кайбер рәсми документларның исеме керемнәр декларациясе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
идарә — 1. Хакимлек, җитәкчелек, власть 2. Берәр оешма эшләре белән җитәкчелек итүче административ орган. Шундый органда эшләүче кешеләр, администрация. Шундый орган урнашкан бина яки бүлмә. Шул органның җыелышы 3. Машиналарны, приборларны һ. б. ш.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
пародия — 1. Берәр шәхеснең яки төркемнең эшен, үз үзен тотышын, сүз яки язу стилен көлкеле итеп күрсәтә торган тамаша, кыланыш яки сатирик әсәр 2. күч. Кирәкле таләпләргә җавап бирүдән ерак торган, бик начар эшләнгән нәрсә; үрнәккә охшатырга тырышып та,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәрбияләү — (ТӘРБИЯЛӘНҮ) (ТӘРБИЯЛӘНҮЧЕ) – 1. Даими рәв. тиешле әдәп кагыйдәләренә, әхлакка, гадәтләргә, күнекмәләргә өйрәтү, белем бирү 2. Кемнең дә булса үсешенә, фикер йөртүенә, тойгыларына даими рәв. йогынты ясау. Кемне дә булса билгеле бер хискә,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәрбияле — (ТӘРБИЯЛЕЛЕК) – 1. Яхшы тәрбия алган, әдәпле, үзен культуралы тота торган. рәв. Әдәпле итеп, әхлакка туры китереп 2. Кирәкле шартлар бирелеп каралган, асралган; тиешле шартлары булган. ТӘРБИЯ ИТҮ (БИРҮ) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тиешле — (ТИЕШЛЕК) (ТИЕШЛЕЛЕК) – 1. Тиеш (1) 2. Нин. б. мөнәсәбәттә булган (кардәшлек һ. б. тур.) 3. Тиеш (5) 4. Билгеле бер эш шөгыль өчен билгеләнгән, шуңа бәйләнешле яки шундыйны башкарырга мөмкинлек бирә торган, кирәкле тиешле кешеләр белән сөйләшеп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге